آرامگاه اِستِر و مردخای
آرامگاه یا بُقعه اِستِر و مردخای جزء مهم‌ترین زیارتگاه‌های یهودیان ایران و جهان است . این مقبره جزء آثار میراث فرهنگی ایران ثبت شده است . وجود این زیارتگاه ، عامل مهمی در شکل گیری و تداوم حضور جامعه یهودی در همدان بوده است . مقبره استر و مردخای در مرکز شهر همدان ، ابتدای خیابان دکتر شریعتی قرار دارد . مصالح ساختمانی بنای این مقبره از سنگ و آجر است و به سبک بناهای اسلامی ساخته شده است . از شکل ظاهری و سبک معماری این اثر ، چنین برمی‌آید ، که ساختمان فعلی آن در قرن هفتم هجری بر روی ساختمان قدیمی تری که متعلق به قرن سوم هجری بوده است ، بنا شده است .
قسمتهای مختلف بنا شامل : مدخل ورودی ، دهلیز ، مقبره ، ایوان و شاه نشین است . یک جلد کتاب آسمانی «تورات» که قدمت بالایی دارد و بر پوست آهو نوشته شده است ، در حفاظ استوانه‌ای شکلی ، در سازمان میراث فرهنگی استان نگهداری می‌شود . در وسط فضای مربع شکل مقبره‌ها ، دو صندوق منبت کاری شده زیبا بر روی این قبور قرار دارد . در بالای قبر جنوبی ، که آن را به استر نسبت می‌دهند ، صندوق منبت کاری عتیقه و نفیسی قرار دارد ، که قدیمی تر است و صندوق دوم که بر روی قبر مردخای قرار دارد ، بسیار شبیه صندوق اولی است و حدوداً در سال 1300 توسط استاد عنایت الله ابن حضرت قلی تویسرکانی ، که یکی از منبت کاران برجسته زمان خود بوده ، ساخته شده است .
ترجمه خطوط عبری روی صندوق متعلق به استر ، که بانی صندوق را معرفی می‌کند ، چنین است : "امر کرد به ساختن این صندوق ، بانوی عفیفه صادقه ، جمال الدوله یوحرقیا و جمال الدوله یشوعا و یشعل ، که هر سه نفر برادر خانم جمال ستام هستند" . بر بالای دیوار مقبره نیز ، کتیبه‌ای به زبان عبری و به صورت برجسته گچ بری شده است . خطوط عبری روی صندوق استر ، و گچ بری‌های برجسته ، متعلق به قرون هشتم و نهم هجری می‌باشند . در مورد هویت مدفونین این بقعه ، تاکنون نظرات متفاوتی داده شده است ، اما روایت مشهورتر ، که با روایت مورخین یونانی و روایت تورات در مورد سرگذشت استر و مردخای تطبیق دارد ، به شرح زیر است .
خشایارشا با دختری از یهود به نام استر ، که خواهرزاده یکی از درباریان یعنی مردخای بود ، ازدواج کرد . به این ترتیب به یهودیان در دربار وی نفوذ زیادی پیدا کردند . در این بین ، شخصی به نام هامان که او نیز از درباریان با نفوذ و پرقدرت بود ، نسبت به نفوذ روزافزون یهودیان حسادت نمود و از این رو فرمان قتل یهودیان را از خشایارشا گرفت . اما مردخای به وسیله استر همسر خشایارشا ، این فرمان را از شاه پس گرفت و آنان را نجات داد . از آن پس ، یهودیان در اواخر اسفند و اوایل فروردین هر سال (مصادف با 13 – 15 آدار ، در گاهشمار کلیمیان) در سالروز نجات کلیمیان از قتل‌عام ، با دعا و گرفتن روزه و خواندن طومار مگیلا ، یا آن را گرامی می‌دارند و به عنوان «جشن پوریم» برگزار می‌گنند . این اثر تاریخی از یک طرف ، برای قوم یهود زیارتی و قابل احترام است ، و از طرف دیگر ، به عنوان یک اثر تاریخی ، واجد ارزش است .
در خصوص نام استر باید گفت که نام اصلی او «هدسه» بوده ، اما چون به طرز شگفت آوری زیبا و خوش سیما بوده است ، نام استر یعنی ستاره را بر وی نهاده‌اند . وی دختر فردی به نام «ابی حایل» بوده است ، که در حدود 500 سال قبل از میلاد مسیح در سرزمین پارس به دنیا آمده و بعد از فوت پدر و مادرش ، داییش (مردخای) سرپرستی او را بر عهده گرفته است . مردخای ، از خانواده شاول و از رجال دربار اخشویرش (خشایارشا) و مربی هدسه ، دختر عموی خود بوده ، که به منصب وزارت نیز رسیده است . وی پسر پائیز ، از نواده‌های یعقوب پیامبر و از نژاد بنیامین بوده است .